۲ قرن هنر چاقو سازی زیرکوه

دو قرن است که این هنر به نام خاندان «مختاریان» در شهر آبیز زیرکوه شناخته می شود. حدود ۲ قرن است که این هنر سینه به سینه از پدر به پسر و از پسر به نوه منتقل شده اما مانند دیگر هنرها  تنها کورسویی از آن باقی مانده است و هر آن امکان این که همین کورسو هم در افق ناپدید شود می‌رود.

شاید منسوخ شدن هنر چاقو سازی که جزو رشته های صنایع دستی فلزی به حساب می آید  سبب شده تا میراث فرهنگی خراسان‌جنوبی اقدام به ثبت ملی این هنر که تنها «اوستا محمد» در شهر آبیز وام‌دار آن است کند.

پاسدار و وام‌دار هنر چاقو سازی

«اوستا محمد مختاریان»  ۹۷ سال از عمر خود را پای این هنر سنتی و قدیمی در منطقه زیرکوه گذاشته است. هرچند  گوش هایش بر اثر کهولت سن خوب نمی شنود و یکی از چشمانش هم در گذر زمان بینایی اش را از دست داده است اما دستان  هنرمند او همچنان پرتوان به کار ادامه می دهد و تا روزی  که بتواند می خواهد پاسدار و وام‌دار این هنر باشد زیرا فرزندانش درپی این هنر نرفته اند.

برادرزاده های  اوستا محمد هم کمی  فوت و فن چاقو سازی را از پدر و عمو فراگرفته اند اما مغازه ای دست وپا نکرده اند تا سبب ماندگاری هنر چاقو سازی در شهر آبیز  شوند.

هر چند قلم روزگار چهره ای پر نقش و نگار از او در این سن و سال نگاشته است اما هنوز هم از زور و بازوی خویش نان می خورد هر چند ممکن است درآمدش هم زیاد نباشد اما چون از همان قدیم قناعت را پیشه خود ساخته هر آنچه از این راه به دست می آورد ناشکر نیست و روزگارش را با آن سپری می کند.

در کنار چاقو سازی ابزارآلات دیگری مانند کفگیر، ملاقه، قیچی قالی بافی، دو کارد برای چیدن پشم گوسفندان، چاقوی چوپانان، اره، بیل ، کلنگ، تیشه و… را هم در گارگاه کوچک و قدیمی اش درست می کند.

استفاده از دوریختنی‌ها

او از هر چیز دورریختنی هم استفاده کرده و آن را در آتش هنرش  می گدازد و به هر شکلی که بخواهد آن را فرم می دهد و از آن ابزاری  قابل استفاده می سازد. هرچند با ورود به دنیای مدرن شاید دیگر این ابزار آلات به راحتی در بازار یافت نشود اما باز هم مردم منطقه هر وقت چاقوی تیز و برنده یا هر وسیله خوب دیگری می خواهند به اوستا محمد سفارش می دهند.

گاهی وقت‌ها هم  برخی از افراد ابزاری مانند بیل، کلنگ و… را از بازار تهیه می‌کنند اما آن را به دست اوستا محمد می دهند تا آن را محکم کند که درحین کار با مشکل مواجه نشوند.

دسته چاقو با شاخ بز

همان طور که در گذشته از شاخ بز و دیگر حیوانات هم به عنوان دسته چاقو استفاده می کرد اکنون هم اگر به دستش برسد به طورحتم با آن ابزاری می سازد که تحسین همگان را بر می انگیزد.

 به شماره افتادن نفس های این هنر سنتی و قدیمی در شهر آبیز زیرکوه  کارشناسان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی را سال ۹۶ به محل کارگاه اوستا محمد کشاند تا برای ثبت این هنر دستی فلزی پرونده ای تشکیل دهند و آن را به کمیته استانی و سپس شورای ملی ارسال کنند. 

ثبت در گنجینه زنده بشری

این هنر و خود اوستا  محمد به عنوان گنجینه زنده بشری نیز ۲۱ آبان سال ۹۶ در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسید.

آن طور که فریبا کاهنی، کارشناس مردم شناسی و ثبت میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی هم به در گفت وگو با خبرنگار فارس از بیرجند اظهارداشت: به طورحتم تاریخچه چاقو سازی در منطقه زیرکوه حداقل به یک قرن قبل برمی گردد و میراث فرهنگی در صدد ثبت این هنر ۳۰۰ ساله خراسان جنوبی در فهرست میراث معنوی کشور برآمد.

ثبت هنر چاقو سازی زیرکوه

وی مهم ترین اولویت صنایع دستی را در ثبت هنرهای سنتی رشته‌های هنری دانست که در حال منسوخ شدن است و از جمله این رشته ها هنر چاقو سازی زیرکوه است که دیگر یک کارگاه از آن بیشتر باقی نمانده و بیشتر پیشکسوتانی هم که دراین رشته کار کرده اند  سالیان سال از عمرشان گذشته و هر آن احتمال می رود که این افراد فوت شوند و هنر، تکنیک، آثار و به قول معروف میراث معنوی که در هنرشان نهفته است را باخود ببرند.

وی هنر چاقو سازی را جزو صنایع دستی فلزی عنوان کرد و ادامه داد: از هنرهای دیگری که در استان در حال از بین رفتن بود به زنگوله سازی سنتی سرایان می توان اشاره کرد که این هنر چند سال قبل در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و بعد هم هنر چاقو سازی زیرکوه به ثبت رسید.

این کارشناس اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مراحل ثبت یک هنر را این طور برشمرد که ابتدا باید کارگاه هایی را با مشخصاتی که نشان دهنده هنرسنتی و اصیل منطقه است  شناسایی کرده و علاوه براین محرز شود که دارای قدمت و در خطر منسوخ شدن است.

مراحل ثبت یک هنر

بعد از این که کارگاهی با این ویژگی ها شناسایی شد روش کار و چگونگی مراحل آن فیلم برداری و عکاسی  می شود تا در نهایت  ثبت شود.

بعلاوه مواردی هم وجود دارد  که وقتی کار انجام می شود حتی صحبتی از آن به میان نمی آید اما با دیدن می توان ظرافت های کاری و به اصطلاح فوت  و فن استادی که سینه به سینه از گذشتگان منتقل شده است  را از دل کار بیرون آورد که به این فوت و فن ها میراث معنوی می گویند  و اگر این تک استادان را هم   از دست بدهیم شاید هیچ برگشتی به قبل وجود نداشته باشد پس باید در پس ثبت و احیای آن برآمد.

ثبت ملی هنر چاقو سازی زیرکوه

کاهنی با اشاره به ثبت ملی هنر چاقو سازی زیرکوه در فهرست میراث معنوی کشور ادامه داد: این پرونده پس از تایید در کمیته استانی به شورای ملی ثبت ملی رفت و در آنجا از آن دفاع شد تا این که در تاریخ ۲۱ آبان سال ۹۶ ثبت آثار معنوی کشور شد.  

همچنین خود اوستا محمد مختاریان نیز به عنوان گنجینه زنده بشری این هنر در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسید.

به گفته وی از زمان ثبت پرونده به عنوان ضرورتی که کارگاه دارد پیشنهاداتی برای احیا هم به صاحب هنر داده می شود.

منبع :حبرگزاری فارس