عادت “نه” گفتن کودکان نشانه چیست و چگونه می‌توان آن را تغییر داد؟

بچه‌های خردسال گاهی با مخالفت و اصرار در “نه” گفتن مادران و البته پدرها را کلافه می‌کنند. اگر شما هم کودک خردسال دارید با صحنه‌هایی مواجه شده‌اید که بچه‌ها در مقابل خواست شما به غذا خوردن، تعویض لباس، حمام کردن، خوابیدن یا بازی با وسایل منزل پا سفت کرده‌اند و شما حریف شان نشده‌اید تا بالاخره یا کوتاه می‌آیید یا با گریه و زاری کودکتان به خواسته خود می‌رسد.

اما دلیل این همه مخالفت چیست؟ شاید باورتان نشود اما فرزند شما که هنوز قادر به راه رفتن یا صحبت کردن کامل نیست سرگرم شناختن خطوط قرمز و نقاط ضعف و قوت شما است تا در لحظه مناسب بتواند حرفش را به کرسی بنشاند.

بر اساس مطالعه مرکز ملی اطلاعات زیست فناوری، کودکان نوپا از نظر ویژگی‌های شخصیتی شدیدا سرسخت هستند. بچه‌ها از یک تا سه سالگی پس از شناخت مفهوم “خواسته” درمی‌یابند که بین خواست آن‌ها با انتظارات والدین تفاوت وجود دارد. بدین ترتیب کودکان برای دست یابی به امیال خود حد مقاومت والدین خود را کشف می‌کنند تا بتوانند بر آن فایق آیند.

در این مسیر است که بچه‌های خردسال شروع به مخالفت و نه گفتن می‌کنند تا بتوانند نقاط ضعف والدین خود را شناسایی کنند و در زمان مناسب از آن به نفع امیال خود بهره بگیرند. نکته تربیتی این مخالف‌خوانی در بچه‌ها این است که اکثرا کودکان سرسخت در آینده به بزرگسالانی موفق تبدیل می شوند.

چرا کودکان عاشق “نه”گفتن هستند؟

شاید متعجب شوید اما طبق پژوهش‌های مختلفی که به تایید انجمن روانشناسی آمریکا رسیده‌اند، کودکان با استفاده از این مخالفت و “نه” گفتن، میزان صبر والدین خود را می‌سنجند و امتحان می کنند. کودکان با آغاز شناخت محیط و عناصر اطرافشان و بر اساس “میل” با مفهوم “خواسته” آشنا می‌شوند و به زودی در می‌یابند که امیال و خواسته‌های آن‌ها در اکثر موارد با آنچه که والدین‌شان انتظار دارند، تفاوت دارد. بدین ترتیب ذهن نوپای کودکان به صورت خودکار می‌آموزد که برای دست یابی به امیال شخصی باید حد مقاومت والدین را مورد سنجش و آزمون قرار دهند. از این مرحله کودک شروع به شناسایی نقاط ضعف بالقوه مادر و پدر خود می‌کند تا بتوان در زمان مناسب به نفع خود از آن‌ها بهره بگیرد. مهمترین تاکتیک در این آزمون و سنجش، ابراز مخالفت و “نه” گفتن است.

دکترThomas Berry Brazelton در کتاب “کودکان نوپا و والدین” مسئله مخالف‌خوانی کودکان خردسال را تشریح می‌کند: «کودکان خردسال در یک دوره مشخص که عمدتا از یک سالگی شروع شده و تا سه سالگی ادامه دارد، مشغول تجزیه و تحلیل ماهرانه محدودیت‌های عملکردی، قوانین سفت و سخت و خطوط قرمز والدین خود هستند تا در آینده بتوانند به بهترین نحو ممکن از آن‌ها استفاده کنند. فرزندان در ابتدا با توجه به خطوط قرمز والدین و حد عقب نشینی آنها، مرزهای استقلالشان را مشخص کرده و در ادامه با تکیه بر استراتژی مخالف‌خوانی سعی می‌کنند این مرزبندی‌ها را توسعه دهند.

با مخالف‌خوانی بچه‌ها چه کنیم؟

متد “نه” گفتن به عنوان واکنش روانی خودکار برای دست یابی به خواسته‌های درونی، نوعی اعلام استقلال از طرف کودک به خانواده است که متاسفانه اغلب پاسخ درستی به آن داده نمی‌شود و این خود منجر به تشدید رفتارهای “نه- محور” کودکان می‌شود.

به نظر دکتر Brazelton این که مادران و پدران چگونه به نه گفتن‌های مکرر کودکان واکنش نشان دهند، اهمیت بسیار زیادی دارد و می تواند تکامل ذهنی و همینطور احساسات بنیادین فرزند شما را تحت تاثیر قرار دهد.

کودک دائما از واکنش‌های دیگران و به ویژه اعضای خانواده می‌آموزد که چگونه باید رفتارهای خود را تنظیم کند.

تمامي روش‌هايي كه در ادامه معرفي می‌شود، توسط آكادمي پزشكي اطفال آمريكا ارائه شده‌اند و حاصل سال‌ها پژوهش معتبر علمي هستند:

1. نپرسید: “چه می‌خواهی”، بگویید: “کدام را می‌خواهی”؛ وقتی شما از کودکتان می‌پرسید که چه لباسی میخواهی بپوشی یا چه غذایی می‌خواهی بخوری، بچه‌های شما احساس می‌کنند که می توانند تا حدی اوضاع و شرایط را کنترل کنند.
   پس از پرسیدن سؤالاتی مانند: “مي‌خواهي چه كاری انجام دهی، چه چيزی بخوری، چه لباسی بپوشی و …” اجتناب کنید. به جای این نوع پرسش، گزینه‌های محدودی را به بچه‌ها ارائه کنید. مثلاً پیراهن زردت را میپوشی یا قرمز را؟؛ ماکارونی میخوری یا سوپ؟؛ توپ بازی می‌کنی یا نقاشی؟؛ قصه برات بگم یا ترانه برات بخونم.
   ارائه گزينه‌های محدود باعث مي‌شود كه كودك كمتر به سمت استفاده از استراتژی مخالف‌خوانی حركت كند.
   
2. وارد معامله نشوید؛ كودكي كه ساز مخالف مي‌زند و راه كج خلقي پيش گرفته، در انتظار فرصتي است تا بتواند شما را برای مذاكره متقاعد کند و بدين ترتيب اطمينان یابد كه بهترين روش پيروزی همين نه گفتن است.
   از این رو انجام کاری را منوط به کار دیگری نکنید. بنابراین به جای گفتن “اگرغذاتو کامل بخوردی می‌تونی کارتون ببینی”، بگویید “به محض اینکه غذاتو خوردی، می‌تونی کارتون تماشا کنی ” یا به جای “اگه میخوای ببرمت پارک باید بخوابی” بگویید “از خواب که بیدار بشی میریم پارک”. این تغییر جزئی در پیام می‌تواند کودک شما را به سمت انجام کار بکشاند.
   
3. در برابر مخالف‌خوانی تسلیم نشوید؛ در برابر مخالف‌خوانی کودکتان باید روش “نادیده گرفتن استراتژیک” را در پیش بگیرید. یعنی اساسا مخالفت فرزندتان را به رسمیت نشناسید تا مجبور به واکنش در برابر آن و احتمالا کوتاه آمدن شوید.
   در اين روش كودك اجازه دارد تا هر زماني كه مي‌خواهد لجاجت و بد خلقي را ادامه دهد تا به تدريج دريابد كه با چنين رويكردي به نتيجه مورد انتظار نخواهد رسيد. هيچ شكي وجود ندارد كه این استراتژی جواب خواهد داد، البته باید آماده باشید که با نگاه‌های منفی اطرافيان، اتهام بي توجهی به فرزند و همچنين عذاب وجدان و عواطف روبرو خود شويد.
   در هر حال اگر به دنبال تثبیت فرهنگ مثبت نگری و استفاده بيشتر از واژه بله به جای نه هستيد، بهتر است استوار باقي بمانيد.
   
4. “بله” گفتن‌ کودکتان را تشویق کنید؛ به مرور که روش‌های سه گانه را اجرا می‌کنید از مخالف‌خوانی کودکتان کم می‌شود. بسیار اهمیت دارد که پذیرش و بله گفتن بچه‌هایتان را به موقع متوجه شوید و بلافاصله با تشویق کلامی آن را تثبیت کنید.
   مثلا وقتی از می‌خواهید کنترل تلویزیون را به شما بدهد و او می دهد بلافاصله بگویید: “ممنون عزیزم که تا خواستم کنترل رو به بابا دادی”. این تشویق باعث می‌شود کودک تفاوت واکنش رفتار شما را به “نه” و “بله” گفتن خود دریابد و به دلیل خوشایندی تشویق و تمجید به سمت پذیرش و دست برداشتن از مخالف‌خوانی حرکت کند.