۳ بازی و چند راهکار برای کنترل خشم کودکان

تمامی پدر و مادرها با عصبانیت ناگهانی بچه‌ها آشنایند. وقتی دختر یا پسر خردسال شما پا بر زمین می‌کوبد، داد و قال راه می‌اندازد، دستش را می‌کشد، خودش را روی زمین پهن می‌کند و هرچه دم دستش بیاید را پرت می‌کند.

در این رفتارها فارغ از موضوع آن، با فوران آتش فشانی از خشم روبرو می‌شویم که ممکن است حتی ما  را وحشت زده کند یا پس از تکرار به صورت عادتی ناپسند تثبیت شود.

خشم چیست؟

طبق تعریف جالب دانشگاه مینه سوتا، خشم، جرقه‌هایی آتشین در مغز است که به دنبال احساسات ناخوشایند و به عنوان  پاسخ دفاعی آنی در ما بروز می‌کند.

متخصصین عصب شناسی دانشگاه هاروارد معتقدند خشم طی میلیون‌ها سال روند تکاملی ظرفیت مغز برای پذیرش خشم افزایش یافته و حالا دیگر تبدیل به بخشی جدایی ناپذیر در ارتباطات نورونی در مغز انسان‌ها شده است. خشم جزئی از غریزه ما برای مقابله با تهدیدات، رقابت برای دست یابی به منابع و همچنین اجرای هنجارهای اجتماعی را شکل می دهد. دقیقا به همین علت است که ابراز ناگهانی خشم در رده سنی کودکان بیش از بزرگسالان رخ می‌دهد. بچه‌های خردسال به منظور رویارویی با تهدیدات مختلف که البته بسیاری از آن‌ها از منظر بزرگسالی جدی نیستند، مثل خشم بر سر تصاحب عروسک؛ خود را نیازمند استفاده از یک مکانیسم دفاعی ذاتی می‌بینند.

همه ما طی روز دائما در حال تجزیه و تحلیل و به اصطلاح سبک و سنگین کردن توقعات خود از رویدادهایی هستیم که تمایل داریم بر اساس انتظارمان پیش بروند. حال اگر به هر دلیلی واقعیت وقایع با پیش بینی ما همخوانی نیابد ما خشمگین می‌شویم؛ همزمان منطقه‌ای کوچک در مغز به نام آمیگدال در درک احساسات، پاسخ دهی به آن‌ها و تعدیل درد نقش دارد تحریک و فعال می‌شود.

اگر شما نيز يك بار ديگر بتوانيد به دوران خردسالي خود بازگرديد و تمام وقايع آن را با شعور و خودآگاهي كنوني پشت سر بگذاريد، قطعا تجربه‌اي هيجان انگيز برايتان خواهد بود. تنها در اين صورت است كه بزرگسالان قادر به درك عواطف عجيب و غريب كودكان و هيجانات آني آن‌ها مي‌شوند.

در این درس پس از شناخت مکانیزم خشم (عصبانیت و ناراحتی) در بچه ها  با چند راهکار  و بازی آشنا می‌شویم که به ما در کنترل خشم به عنوان یکی از هیجانات کودکانه کمک می‌کند.

چرا خردسالان به سرعت خشمگين می‌شوند و چه كار از والدين ساخته است؟ کودکان خردسال به سرعت خشمگین و عصبانی می‌شوند و البته گاه به همان سرعت هم خشم آن‌ها فروکش می کند. طبق مطالعه اي که نتایج آن در مجله علمي معتبر نيچر، منتشر شده بچه‌ها:

1. مانند افراد بالغ هنوز به چهارچوب‌هاي ذهني توسعه يافته از نحوه عملكرد اجزاي مهم در زندگي مجهز نيستند و از این رو ديد درستي نسبت به سطح انتظارات خود از اطرافيان ندارند. به همين دليل ممكن است در بسياري از موقعيت‌ها، مديريت رفتارها و تصميمات هرچند ساده روزمره براي آن‌ها به شدت دشوار باشد.
   
2. كودكان اغلب فاقد مهارت‌هاي زباني كامل و لازم براي گفت و گو در خصوص مسائلي هستند كه از نظرشان اهميت بالايي دارد.

از این دو مي توان نتيجه گرفت كه خشم در كودكان معمولا تركيبي از دو احساس عصبانيت و ناراحتي است.

ما والدین غالباً رفتارهاي خشمگينانه فرزندان خردسال خود را برنمی‌تابیم و عادی در نظر نمی‌گیریم. ما آن را در قالب ترس و وحشت مطلق آن‌ها از يك رويداد مشخص تعريف مي‌كنیم.

يافته‌هاي علمي نشان مي‌دهند عصبانيت كودكان نه تنها عجيب نيست بلكه واكنشي طبيعي است.  متخصصين دانشگاه بریتیش کلمبیا بر اين باوراند كه تغييرات خلق و خو در كودكان كم سن و سال به ويژه عصبانيت‌هاي سريع و شديد، جزئي از چرخه رشد طبیعی آن‌ها است. این روانشناسان توصیه می‌کنند كه والدين بايد در مرحله نخست وضعيت فرزند خود را درك كرده و سعي كنند ريشه‌هاي بروز خشم را شناسايي كنند. آن‌ها در اقدامي ديگر كه تاكنون سابقه پژوهشي نداشته است با تجزيه و تحليل “اصوات اوقات تلخي‌هاي بيش از هزار كودك دریافتند که خشم در كودكان تركيبي از دو مدل صوت بوده است:

۱-     عصبانيت شامل داد، فرياد و يا پرتاب وسايل مختلف.

۲-     ناراحتي شامل گريه كردن و كشيدن خود روي زمين.

 باید بدانیم که ناراحتي همانند پس زمينه‌ای هميشگي در خشم كودكانه وجود دارد و عمل مي‌كند اما عصبانيت معمولا به شکل ” قله و به دنبال آن مرحله فرو نشست” بروز می‌کند.

“سكوت والدين”بهترين راه پايان بخشيدن به خشم کودکان

 تاثير گذارترين قسمت در خشم يك كودك همان قله عصبانيت است. هر چه اين قله از نظر زماني كمتر طول بكشد، خشم نيز سريعتر فروكش خواهد كرد. مطالعات نشان داده اند که هر گونه واكنش والدين به عصبانيت كودك، قله خشم را طولاني تر خواهد ساخت.

اما سکوت کردن در برابر عصبانیت و فوران آتش‌فشان خشم بچه‌ها به معنی هیچ کاری نکردن نیست.

توصيه‌های ساده و كاربردی برای والدين

واقعیت این است که در بسياري از مواقع نمی توان به كودكي كه گرفتار خشم مقطعي و شديد شده است واكنش نشان نداد، اما واکنش ما باید به حفظ آرامش خانواده كمك کند. توصیه های زیر که همگي بر اساس اطلاعات منتشر شده توسط موسسه ذهن كودك دسته بندي شده اند می توانند واکنش های مناسبی برای به کارگیری همزمان با “سکوت والدین” باشند:

بيخيال نشويد: به اميد پايان بخشيدن به شرايط ناخوشايند ايجاد شده از افعال معکوس استفاده نکنید. “اینقدر به این كارت ادامه بده تا خسته بشی!”

با تشکر و قدردانی رفتار صحیح را برجسته کنید: پس از آن كه فرزندتان آرام گرفت، از او قدر داني كنيد. حتي اگر كودك فعاليت تمجيد برانگيز خاصي نيز انجام نداده است، همیشه میتوانید از او خاطر “بازگشت به آرامش” تشکر کنید.

مهارت‌های حل مسئله را تمرین کنید: در زمان هايي كه كودك در حالت آرامش روحي قرار دارد، مهارت هاي مرتبط با حل مسئله را به او آموزش دهيد. به عنوان نمونه از وي بخواهيد عصبانبت و ناراحتی خود را از مسائل با شما در ميان بگذارد و گفت و گویی راحت را در مورد آنها را تمرين كنید. همچنین بازی های کنترل خشم را انجام دهید

بازه‌های زمانی خشم را زمان بندی كنيد: اکثر اوقات خشم كودكان یک روال مشخص دارد. مثل زمان خواب، همان لحظه اي كه از او مي خواهيد به بازي خود پايان دهد و يا بازي ويدئويي اش را خاموش مي كنيد! اين مسئله درست مانند ساعت هايي است كه يك دانش آموز مدرسه اي اقدام به انجام تكاليف درسي خود مي كند، همانقدر منظم و دقيق. والدين با شناخت اين زمان بندي ها و استفاده از جملات هدايت كننده يك مرحله اي مانند “قبل از همه مسواك بزن”، “سپس دستگاه را خاموش كن” و “به تخت خوابت برو” قادر به محدود سازي بازه هاي خشم كودكانه خواهند بود.

از تكنيك گوشه نشاني و سيستم پاداش دهي استفاده كنيد:  براي ترغيب كودكان به پايان ابراز خشم و توسعه رفتارهاي مثبت در سنین ۸ سال به پایین تكنيك گوشه نشانی اغلب اثر گذاري مطلوبي خواهد داشت. اگر كودك بزرگتر است، مي توانيد به جاي تكنيك گوشه نشاني از سيستم پاداش دهي غير مالي مانند تغيير يك ساعته زمان خواب شبانه براي بازي كردن بيشتر استفاده كنيد.

سه بازی برای کنترل خشم ترکاندن بادکنک‌بازی‌ای به نام «بادکنک‌های خشم» وجود دارد که هدف آن کنترل خشم کودکان است. در این بازی به بچه‌ها آموزش می‌دهیم تا از طریق کنترل تنفس آرامش پیدا کنند.بچه‌ بادکنکی را باد می‌کند و بعد از پر شدن در آن را محکم نگه می‌دارد، سپس با جسم نوک‌تیزی آن را می‌ترکاند.

برای این کار باید از بادکنک‌های ضخیم استفاده کرد تا هنگام ترکیدن صدای بیشتری ایجاد کند.
وقتی بادکنک‌ می‌ترکد بچه‌ها می‌ترسند و خودشان را عقب می‌کشند. در از این مرحله از کودک می‌خواهیم دستش را روی شکمش بگذارد و چند نفس عمیق بکشد. در این بازی به کودک آموزش می‌دهیم که وقتی خشمگین می‌شود به آرامی نفس بکشد، بر خشم خود فائق آید و تصمیم مناسبی بگیرد. این بازی ساده اما معجزه‌آسا است.
پاره پاره کردن روزنامهاز بازی “پاره پاره کردن روزنامه” به عنوان راهی برای کنترل خشم کودکان دبستانی استفاده می‌شود.

در بازی “پاره پاره کردن روزنامه” چندین روزنامه باطله به بچه می‌دهید و از او می‌خواهد تا به شیوه‌ای که می خواهد روزنامه‌ها را تکه تکه کند، آنها را به هوا بریزد و با صدای بلند هورا و فریاد بکشد.

طی دو سه دقیقه بعد، بچه‌ها دچار تغییرات هیجانی می‌شوند که تأثیر آن در کنترل خشم و پرخاشگری آنها موثر است.

بچه‌ باید در انتهای بازی کاغذهای باطله را جمع ‌کند. 
لاک‌پشت ماورابازی «لاک‌پشت ماورا» برای بچه‌هایی که زود خشمگین می‌شوند و تکانشی عمل می‌کنند موثر است.
اساس این روش «قصه‌درمانی» است. به کودک می گوییم بچه لاک‌پشتی در گذشته زندگی می‌کرده که مانند تو بوده و زود عصبانی می‌شده است. روزی پدر‌بزرگش او را صدا می‌زند و الگوهایی به او یاد می‌دهد. سپس به توضیح مراحل می پردازیم.

مرحله اول این است که وقتی کودک عصبانی می‌شود با همان حالت صحنه را ترک کند و بعد که خارج شد مقداری فکر کند که باید آرام شود و خود را کنترل کند.

در مرحله دوم چند نفس عمیق بکشد و در مرحله بعد به او آموزش می‌دهیم که دستش را روی شکمش بگذارد، ۳ ثانیه نفسش را حبس کند و سپس با سه شماره هوای درون ریه هایش را خارج کند.

 در مرحله چهارم فکر کند که در آن صحنه چه کاری می‌توانسته انجام دهد.

مرحله پنجم به بازگشت کودک است. این بازی نیز در کنترل خشم و پرخاشگری کودکان بسیار موثر است.