رباتهای بورسی چقدر قابل‌اعتمادند؟
به گزارش نگاه خراسان جنوبی، این روزها بازار سهام برای همه جذاب شده و به آن به‌عنوان پرسودترین روش سرمایه‌گذاری نگاه می‌شود. همین نگاه نیز باعث حضور طیف‌های مختلف به این بازار شده است؛ حتی کسانی که اطلاعات چندانی درباره بازار سهام ندارند و تنها جذابیت «سود» آنان را وارد این میدان کرده است.
در این میان به دلیل ناآشنایی جمع قابل‌توجهی از افراد فعال در بورس و وجود رفتار هیجانی که در نهایت به ضرر آنان منجر می‌شود، برخی استفاده از رباتهای تحلیلگر یا معامله‌گر را پیشنهاد می‌دهند. اما این پرسش مطرح است؛ رباتهای تحلیلگر یا معامله‌گر چقدر قابل‌اعتمادند؟ جایگاه ایران در این حوزه چگونه است؟ آیا این ربات‌ها برای عموم قابل‌استفاده اند؟
جای خالی ربات‌ها در بورس
در گذشته معاملات در بازار سهام به‌صورت حضوری انجام می‌شد، از این‌رو افرادی که از تالار بورس دور بودند، نمی‌توانستند سهام موردنظرشان را خریداری کنند. رفته‌رفته معاملات به‌صورت تلفنی انجام شد، یعنی افرادی در تالار بورس حضور داشتند و با استفاده از نام کاربری و رمز عبور که فرد درخواست‌کننده سهام در اختیار آنها قرار می‌داد به خرید و فروش سهام اقدام می‌کردند. با ورود اینترنت معاملات هم اینترنتی شد. اکنون با پیشرفت تکنولوژی، بورس به سمت ماشینی‌تر شدن حرکت می‌کند. ربات‌ها و برنامه‌هایی طراحی شده‌اند که با استفاده تکنیک هوش‌مصنوعی به جای انسان تحلیل یا معامله می‌کنند.
معاملات سهام در بازار جهانی چگونه است؟
عمده معاملات سهام در بازارهای جهانی با استفاده از تکنیک هوش مصنوعی انجام می‌شود، یعنی معاملات دستی رو به انقراض است و معاملات با ربات‌ها انجام می‌گیرد. رضا پروری، تحلیلگر بازار سرمایه می‌گوید؛ درصد بالایی از معاملات در سطح جهانی با استفاده از معاملات الگوریتمی است و معاملاتی نیست که افراد به‌صورت دستی انجام دهند.
بر این اساس دو مدل روبات برای معامله در بازار سهام وجود دارد؛ ربات تحلیلگر و روبات معامله‌گر. روبات تحلیلگر بنابر برنامه‌‌ای که برای آن نوشته می‌شود اطلاعات صورت‌های مالی شرکت‌ها را به کاربر می‌دهد و تحلیل می‌کند وضعیت شرکت نسبت به سال گذشته‌اش چگونه است.
رباتهای تحلیلگر تغییر روندها را سریع شناسایی و اعلام می‌کنند، یعنی اگر سهمی پس از نزول در قیمتی متعادل شود، بر اساس تحلیل ربات بر روی اندیکاتور و اسلاتورها مناسب باشد، آن را نقطه خرید اعلام می‌کند یا اگر سهمی پس از رشد در نقطه‌ای خواست اصلاح کند، ربات آن ناحیه را شناسایی کرده و نقطه خروج اعلام می‌کند، در این صورت معامله‌گر سهم را شناسایی و برای خرید یا فروش آن را مورد بررسی بیشتر قرار می‌دهد.
رباتهای تحلیلگر قوی در بازار ایران در سطح عموم وجود ندارد
پروری درباره روبات‌های تحلیلگر در بازار ایران می‌گوید: بر اساس رصدی که من بر بازار داشتم تعداد رباتهای تحلیلگر در ایران زیاد نیست ولی سایت‌ها و مشاوره‌های تحلیلی خیلی خوبی وجود دارند. مثلا یکی از کارگزاری‌ها نرم‌افزاری دارد که نمایی از بازار را به معامله‌گران شما نشان می‌دهد؛ نمایی که معامله‌گران در حالت عادی نمی‌توانند این نما را ببینند. این نرم‌افزار تمام متغیرهای تکنیکال مورد استفاده و نظر را کنار هم می‌چیند و به‌عنوان یک مشاور در کنار معامله‌گر می‌نشیند.
به گفته این کارشناس بازار سرمایه، البته رباتهای تحلیلگر قوی در بازار ایران در سطح عموم وجود ندارد، دلیل آن هم یک چیز است:«مردم ما تحلیلی سهم نمی‌خرند. حتی کارگزاری‌ها و بزرگان بازار سرمایه هم برای خرید و فروش سهام چندان تحلیل بلندمدت را مدنظر قرار نمی‌دهند.» این را پروری می‌گوید و توضیح می‌دهد: «آنها بازیگران سهام و درصد آنان را مدنظر دارند و بر این اساس تصمیم می‌گیرند، بنابراین رباتهای تحلیلگر در بازار ایران چندان فعال نیستند.»
نوع دیگر رباتهای مورداستفاده در بازار سهام روبات‌های معامله‌گرند که جذابیت بیشتری دارند. این روبات‌ها بر اساس خروجی روبات‌های تحلیلگر یا خروجی اندیکارتورهای تکنیکال یا روانشناسی بازار و همچنین نحوه معاملات، معامله را انجام می‌دهند.
اما استفاده از این روبات‌ها و دسترسی به آنها به همین سادگی نیست. طراحان رباتهای معامله‌گر ترجیح می‌دهند خود جذب سرمایه کنند و ربات را در اختیار عموم قرار ندهند چون به گفته پروری این ربات‌ها در صورت عملکرد درست، مانند دستگاه چاپ پول می‌مانند و طراح با جذب سرمایه کار را در دست می‌گیرد، نه اینکه آن را در اختیار عموم قرار دهد.
او در این‌باره توضیح می‌دهد: «رباتهای معامله‌گری زیادی نوشته شده و در حال استفاده‌اند اما نکته‌اش اینجاست کسی که ربات‌معامله‌گری طراحی می‌کند برایش جذاب نیست که آن را در اختیار عموم قرار دهد. در ثانی این کار اصلا منطقی هم نیست چون وقتی شما رباتی طراحی کردی که به‌موقع می‌خرد و می‌فروشد برایت مانند دستگاه چاپ پول می‌ماند، بنابراین آن را در اختیار همه نمی‌گذاری بلکه جذب سرمایه می‌کنی و بر اساس آن معامله می‌کنی.»
سختی‌های استفاده از ربات معامله‌گر در بازار ایران
استفاده از روبات‌های تحلیلگر و معامله‌گر در بازار ایران اما سختی‌های خود را نیز دارد. نحوه معاملات در بازار سهام ایران به گونه‌ای است که اجرای دستورات ربات را در مواقعی غیرممکن می‌کند. پروری معتقد است حتی اگر ربات معامله‌گری در دسترس عموم باشد که بتوانند از آن استفاده کنند، دغدغه نحوه معاملات در بازار مطرح می‌شود. مثلا مدتی قبل اطلاعیه‌ای صادر شد که بین درخواست‌ها در بازار باید فاصله وجود داشته باشد. علاوه بر این حتی در بازار ما محدوده قیمت، صف خرید و فروش وجود دارد. همه اینها مواردی است که اجازه نمی‌دهد یک ربات خیلی راحت عمل کند. این تحلیلگر بازار سرمایه توضیح می‌دهد: یک ربات به شما می‌گوید این سهم را باید در این قیمت بخرید اما در مقابل شما صف خرید وجود دارد و امکان خرید از شما گرفته می‌شود.
به گفته پروری امکان کاربری ربات در ایران نسبت به سایر نقاط دنیا سخت‌تر و انجام کار با آن پیچیده‌تر است. رباتهای تحلیلگر و معامله‌گر به دور از تعصب و کسب منفعت، توصیه‌های بهتری به سرمایه‌گذاران برای خرید سهام ارائه می‌دهند و عملکرد بهتری نسبت به تحلیلگران انسانی دارند اما بهره‌گیری از آنها در کشور مغفول مانده است؛ عدم توجه سهامداران خرد و بزرگان بازار سرمایه به خرید تحلیلی سهام و همچنین نحوه معاملات در بازار ایران که در مواقعی اجرای دستورات ربات را غیرممکن می‌کند، می‌تواند دلیل غیبت ربات‌ها در معاملات ایران باشد.