متهم کیست؟/ قتل های خاموش در معادن

بزرگ ترین حادثه معدن جهان در ۱۰ سال اخیر در اولین شب پاییز با انفجار گاز متان رقم خورد ۵۰ جان باخته از نقاط مختلف کشور در معدن «معدنجو» طبس جان خود را از دست دادند. این بیشترین آمار مرگی است که در بیش از یک دهه اخیرعنوان شد ناشی از انفجار آنی گاز متان بوده است. باز هم گاز متان سرکشی کرده و یک زنجیره دیگر از قتلی خاموش را رقم زده است!

با وقوع این حادثه مسولان استانی و کشوری برای دلجویی بازماندگان و بررسی علت حادثه در معدنجو حاضر شدند. اگر چه که ابتدای امر از اظهار نظر ، پذیرفتن احتمال قصور ، کامل نبودن سیستم ایمنی و … خودداری کردند اما به تدریج با افزایش تعداد فوتی ها، انتشار کلیپ های خانواده بازماندگانی که ناگفته هایشان را بازگو می کردند و آشکار شدن نتایج هیئت های بررسی ، مسولان هم زیر بار پذیرش تخلفات در این معدن سر خم کردند. اما چه سود که جای خالی ۵۰ کارگر از گوشه و کنار کشور پر نمی شود.

شرایط موجود

۳ روز عزای عمومی در خراسان جنوبی دردی از آن ها دوا نمی کند. سه روزی که خیلی از همشهریان بیرجندی، به کشوری نشدن آن اعتراض دارند حتی انعکاس اخبار صدا و سیمای کشور را هم چندان مطلوب و یا حد واقعه پلاسکو نمی دانند. چرا که سرنوشت ۵۰ خانواده در یک آن دگرگون شد آن هم خانواده کارگرانی که به گفته «مقدس زاده» رئیس کانون هماهنگی شوراهای اسلامی کار خراسان جنوبی بین ۱۲ تا ۱۷ میلیون حقوق می گرفتند و با دغدغه هایی مانند برخوردار نشدن از « حق تونل»، پرداخت چهار درصد سختی کار و اختلاف رقم اصلاح عناوین شغلی و… مواجه بوده و هستند. در شرایطی که خانواده های معمولی با داشتن سرپرست ، کار و باریکه حقوق با هزار مشکل مواجه اند حالا هزار مشکل دیگر به این ۵۰ خانوار اضافه می شود.

مشکلاتی که هیچ نشده بروز کرده است از پرداخت هزینه بیمارستان گرفته تا ارایه مدرک کفن و دفن ، شاید پولی چیزی دست شان را بگیرد. شاید هم راضی تر بودند که قاتل خاموش جان آن ها را هم می گرفت مانند آن مادری که می گفت کاش جای پسر جوانش جان داده یا دختری که فریاد می کرد کاش این روز را ندیده بود.

حالا هر کار کنند هیچ نمی شود وقتی همسر یکی از جانباختگان با گریه می گوید: سه فرزندم را چه کنم چه جوابی بدهم. خانواده های مشابه او باید خودشان به تنهایی پیگیر اجاره خانه ، خرید، جهیزیه، مِهر و عید نوروز و… باشند اما با جایی خالی ۵۰ پدر، آخرین شان چهارشنبه با اهدا عضو، به همکاران آسمانی اش پیوست. به گفته استاندار از ۱۶ مصدومی که به بیمارستان ارجاع شدند دو نفر دیگر شرایط نامطلوبی دارند و تحت مراقبت ویژه و بقیه تحت درمان هستند.

تکرار قصه انفجار ها

این ها گوشه ای ریز، از حال و روز ۵۰ جانباخته وخانواده هایشان است؛ وضعیتی که متاسفانه در قتل های خاموش گاز متان، هر از گاهی تکرار و سپس به دست فراموش سپرده می شود. تا چند روز شاید رسانه ها از این وقایع بگویند اما گفتن از سرنوشت بازماندگان و مرگ یا قتل جانباختگان رو به خاموشی می رود. این نظریه تکرار شده است همان طور که در سال ۹۵ یا ۹۶ مشابه این واقعه تلخ در شازند رخ داد.

تابستان گذشته هم مشابه حادثه معدنجو در «طزره» رخ داد وزیر کار آن جا رفت خیلی از مسولان استانی وکشوری اظهار تاسف و بر شناسایی احتمالی خطاکاران تاکید کردند. معدنکاران داغ دیدند. زمان انتشار چنین اخباری هراس وبیم در قلب آنها و خانواده هایشان تکرار شده و می شود؛اما این قصه پر غصه آخرین شب تابستان، در معدنجوی طبس یادآوری شد و این بار با شرایطی بدتر مرگ ۵۰ نفر بزرگ ترین حادثه معدن جهان  در بیش از یک دهه اخیر را رقم زد.

قصور و تقصیرها

وزیر کار تعاون و رفاه اجتماعی با حضور در محل واقعه ، این حادثه را غیر قابل پیش بینی و ناشی از انفجار آنی گاز خواند و این که هزینه کفن و دفن ها پرداخت می شود. حتی دیه هم پرداخت شود برای کارگر، جان نمی شود. آن هم در شرایطی که پس از بررسی های گروه متشکل از نمایندگان مجلس ،رئیس کمیسیون صنایع، رئیس کمیته معادن و دو عضو کمیسیون اصل ۹۰ و کمیسیون صنایع به سرپرستی نایب رئیس مجلس گزارش آن ها نشان داد قصور و تقصیرهایی بود که باعث شده جان ده‌ها نفر گرفته شود. اینجاست که نقش دستگاه های نظارتی در کنترل و پیشگیری از این قبیل فاجعه ها پررنگ تر می شود علاج واقعه ای که قبل از وقوع باید می شد.

نماینده مردم قاینات و زیرکوه در مجلس شورای اسلامی هم مهر قاطعی بر این نتیجه زد و از تأیید استخراج نشدن گاز در معدن طبس از سوی وزیر تعاون خبر داد که منجر به حادثه شده است.

اسحاقی نماینده مردم قاینات و زیرکوه در مجلس شورای اسلامی گفت: وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در کمیسیون بهداشت تأیید کرد استخراج گاز در معدن باید انجام می‌شد که نشده است.

گاز سنجی نشد

او افزود: بر اساس گزارش ارائه شده استخراج گاز باید انجام می‌شد، اما نسبت به این امر بی توجهی شده و معدن طبس به عنوان بزرگ‌ترین معدن بخش خصوصی به بهره برداران کوچک واگذار شده و به همین دلیل سرمایه گذاری برای خرید تجهیزات به منظور استخراج گاز انجام نشده است؛ البته بر اساس اظهارات وزیر کار با کمبود شدید دستگاه استخراج گاز در کشور مواجه هستیم.

اسحاقی اظهار کرد: همچنین بر اساس شواهد موجود کارگران از دو روز قبل نشتی، بوی گاز را اطلاع داده بودند. در این رابطه اگر کارگران از تجهیزات اعلام خطر نشتی گاز استفاده می‌کردند و اگر مستنداتی برای کار خود نداشتند مبلغ ۶ میلیون تومان از حقوقشان کسر می‌شد.

وی مسئولان دولتی را مسببان اصلی این حادثه خواند و گفت: سال ۹۶ رئیس خانه معدن ایران هشدار می‌دهد که اعضای کمیته زغال سنگ خانه معدن به این نتیجه رسیده اند که وضعیت ایمنی معادن زغالسنگ کشور تا چه اندازه پایین و از استاندارد‌ها خارج است.

این معادن در دشت کویر ایران از شرق سمنان تا همه خراسان جنوبی و شمال شرق استان اصفهان گسترده و این منطقه غنی از زغال سنگ‌ و معدن‌ کشور؛ مزاحمی به اسم منابع خطرناک متان دارد؛ گازی خطرناک که از پرکاربردترین منابع زیرزمینی کشور محسوب می‌شود و در تامین سوخت CNG، سوخت موشک و ریز پرنده‌ها و پهپادها، مصارف صنعتی مهم و حتی پتروشیمی کاربرد دارد اما استفاده مطلوبی ندارد و هر از گاهی جان می گیرد.

سوال های بی پاسخ

حالا رمز گشایی مرور این واقعه ، سوالاتی را پر رنگ می کند: چرا با وجود تکرار این قبیل حوادث و تهدید جان کارگرانی که اینگونه خاموش و بی صدا از صحنه زندگی محو می شوند برای قاتل مرگ خاموش و یا قاتلانی که به نوعی در این واقعه شریک جرم هستند چاره اندیشی نمی شود.

چرا با وجود تکرارها، بر ایمنی کارگاه ها و معادن بیشتر از قبل، تاکید و نظارت نمی شود؟ نقش اداره کار تعاون و رفاه اجتماعی ، صنایع معادن و تجارت، دستگاه های قضایی در برخورد جدی و احقاق حق جانباختگان، دولت و بخش خصوصی چقدر اهمیت دارد؟به واقع اگر هر کدام به جدیت به وظیفه خود عمل کنند آیا این حادثه تکرار می شود؟

بررسی ها نشان می دهد معادنی که بیشتر عملیات فنی آن توسط پیمانکاران بخش خصوصی انجام می‌شود، اغلب در سال‌های اخیر با مشکلاتی مواجه شده که نشان می‌دهد ایمنی برای بخش خصوصی در اولویت چندم پس از سود و افزایش تولید مطرح است.

اما چه باید کرد دولت با واگذاری این معدن به بخش خصوصی در نظارت  بر امور آن جدیت لازم را دارد یا نه ؟ در ابتدایی ترین مثال سنسورهای تشخیص گاز متان با ارز نیمایی وارد و در معادن نصب شود. نظارت ها و برخورد ها با تخلفات جدی تر شود وقتی کفش ایمنی، لباس کار و ماسک که از ابتدایی ترین وسایلی است که باید کارفرما تهیه کند و تهیه نمی شود چه انتظاری از بخش خصوصی می توان داشت. وقتی آمار حوادث در معادن خصوصی بیشتر از بخش دولتی است آیا بهتر نیست مسولیت پذیری دولت بیتشر شود و بخشی از سرمایه گذاری ها را برعهده گیرد تا همان طور که در معادن تحت نظر دولت، ضوابط بهتر اعمال و از اتفاقات ناگوار جلوگیری می شود در سایر معادن هم این گونه شود.

بخش خصوصی که حاضر به سرمایه گذاری است برای جان کارگران خود بیشتر از سوددهی ارزش قائل شده و با دقت در رعایت مسایل ایمنی و استانداردها از تحمیل هزینه به خود، جامعه، دولت ، کارگران و در نهایت پرداخت دیه و خسارت جلوگیری کند. مدیران طرزه سال قبل به پرداخت دیه و یک مسول هم به تحمل زندان محکوم شد اما باز هم این حادثه در خراسان جنوبی تکرار شد. به نظر می رسد باید که سود بخش خصوصی سنجیده شده و در برابر این منفعت ، بیش از پیش برای جان آدم ها هزینه کند.