خراسان جنوبی پایتخت انحصاری زرشک بی‌دانه جهان به شمار می‌رود و با قدمت ۲۵۰ سال تولید زرشک، به عنوان یکی از محصولات شاخص و مزیت‌دار این استان و علاوه بر آورده اقتصادی، بخشی از هویت اقتصادی و فرهنگی منطقه است. با این وجود در کاهش مشکلات تولید کنندگان و افزایش درآمد اقتصادی استان تاثیر چندانی ندارد چرا که با این سابقه تولید همچنان مشکلات مختلف زرشک کاران هر سال تکرار می شود.
به گزارش خبرنگار نگاه خراسان جنوبی؛ خراسان جنوبی پایتخت انحصاری زرشک بی‌دانه جهان به شمار می‌رود و با قدمت ۲۵۰ سال تولید زرشک، به عنوان یکی از محصولات شاخص و مزیت‌دار این استان و علاوه بر آورده اقتصادی، بخشی از هویت اقتصادی و فرهنگی منطقه است. با این وجود در کاهش مشکلات تولید کنندگان و افزایش درآمد اقتصادی استان تاثیر چندانی ندارد چرا که با این سابقه تولید همچنان مشکلات مختلف زرشک کاران هر سال تکرار می‌شود.
خشکسالی‌های چند ساله، کاهش نزولات جوی و نامهربانی آسمان، مقاومت این محصول در برابر قهر طبیعت از یک سو و توجیه اقتصادی یاقوت سرخ کویر از طرف دیگر باعث استقبال کشاورزان این خطه کویری برای کاشت و تولید این محصول مزیت دار شده است. زرشک درختچه مقاومی است که قابلیت رشد و تولید در زمین‌های کم‌بهره با آب شور را دارد و به همین دلیل از سالیان دور در منطقه خشک و کم‌آب خراسان جنوبی مورد توجه کشاورزان منطقه قرار گرفته و نه تنها باعث حیات دوباره این دیار تشنه شده بلکه امید را در دل کشاورزان زنده نگه داشته است، اما با این وجود هرسال، با شروع فصل برداشت، زخم مشکلات زرشک کاران سر باز می‌کند و مشکلاتی که سال‌ها مسئولان وعده برای حل آن را می‌دهند، اما همچنان دل و دست‌های آن‌ها را می‌خراشد.
یکی از کشاورزان و باغداران زرشک آرین شهر که ۶ هکتار سطح زیر کشت دارد می‌گوید: امسال با وجود گرمای بی‌سابقه، طوفان و … تولید زرشک کاهش داشته و تنها یک سوم سال گذشته زرشک تولید داشتیم.
قاسم پیرکرشک از نبود حمایت مسئولان، بیمه و… گلایه داشته و می‌افزاید: با وجود بیمه کردن باغات متأسفانه در زمان بحران‌هایی از جمله سرما، گرما، طوفان و… بیمه خسارت بسیار ناچیزی پرداخت می‌کند و نبود حمایت باعث دلسردی کشاورزان می‌شود.
وی هزینه پرداختی برای بیمه هر هکتار سطح زیر کشت زرشک را حدود سه میلون تومان عنوان می‌کند و می‌گوید: متأسفانه بیمه در صورت نابودی کامل محصول به ازای هر هکتار، بیش از ۱۰ میلیون تومان خسارت پرداخت می‌کند این در حالی است که در حالت عادی از هر هکتار سطح زیر کشت حدود ۸۰۰ میلیون تومان زرشک برداشت می‌شود و با این وجود پرداخت ۱۰ میلیون تومان خسارت در صورت نابودی کامل محصول توسط بیمه رقم بسیار بسیار ناچیزی است.
به گفته وی سال گذشته با وجود خسارت‌های وارده، بیمه با احتساب ۵۰ درصد خسارت، برای ۶ هکتار سطح زیر کشت حدود ۳۰ میلیون تومان خسارت برآورد کرد که قبل از پرداخت این رقم، بیش از ۱۵ میلیون تومان برای بیمه سال آینده باغات توسط بیمه کسر شده و تنها ۱۵ میلیون تومان به عنوان خسارت پرداخت شد.
تکرار هر ساله مشکلات
یکی دیگر از کشاورزان استان هم با اشاره به رکود بازار، می‌گوید: هر ساله به دلیل رکود موجود در بازار برخی از زرشک کاران برای جبران هزینه‌های انجام شده در طول سال، اعم از کارگر، آبرسانی، بیمه و. مجبور به فروش این محصول به صورت سردرختی و… به دلالان می‌شوند تا بتوانند بدهی‌های حاصله را در موعد مقرر پرداخت کنند.
رضا رحیمی خام فروشی زرشک را از دیگر مشکلات برشمرده و می‌افزاید: نبود بارگاه‌های زرشک خشک کنی، فراوری زرشک و نبود صنایع تبدیلی، تکمیلی باعث حضور دلالان و خرید زرشک به صورت خام و خروج آن برای فراوری از استان می‌شود و به این ترتیب باعث کاهش ارزش افزوده این محصول و وارد شدن خسارت به باغدار و کشاورز می‌شود.
وی در خصوص خرید توافقی زرشک توسط تعاون روستایی می‌گوید: اعتقادی به فروش زرشک به صورت توافقی نداریم چرا که تعاون روستایی هر کیلو زرشک تازه را از کشاورز با پرداخت چک چند ماهه ۳۰ تا ۳۵ هزار تومان خریداری می‌کند در حالیکه دلالان هر کیلوگرم زرشک را ۴۰ تا ۵۰ هزار تومان از کشاورزان می‌خرند.
وی با بیان اینکه تنها ممر درآمد اهالی این استان زرشک است از مسئولان می‌خواهد با راه اندازی صنایع تبدیلی، تکمیلی، احداث گمرک تخصصی زرشک و… کمک حال کشاورزان استان باشند.
مشکلات تولید زرشک در درمیان
یکی دیگر از کشاورزان شهرستان درمیان هم دو هکتار باغ زرشک دارد می‌گوید: امسال به دلیل گرمای هوا، بارندگی، باد و طوفان شاهد ۷۰ درصد افت تولید زرشک نسبت به سال گذشته هستیم و با توجه به شیوع آفاتی مانند زنگ زرشک و نابودی درختان، کشاورزان از دسترنج چند ساله شان مایوس شده‌اند.
عبدالطیف آبدار یادآور می‌شود: با مشاهده آفت زنگ زرشک بر روی شاخ و برگ درخت، باید نهال برش بخورد و در صورت وجود این آفت برروی ریشه باید به طور کامل قطع شود.
وی از آفت زنگ زرشک به عنوان بیماری صعب الغلاج نام برده و اضافه می‌کند: سم در از بین رفتن آفت زنگ زرشک اثری نداشته و با سم پاشی می‌توان از گسترش آن جلوگیری کرد، نبود برخی باغداران در منطقه و رها شدن باغات، عدم استقبال کشاورزان منطقه درانجام سم باشی توسط جهاد کشاورزی و… را از دلایل گسترش این آفت است.
وی نبود بارگاه زرشک برای خشک شدن اصولی این محصول را از دیگرمشکلات عنوان کرده و می‌افزاید: در گذشته مانعی برای احداث بارگاه در مزارع واراضی زرشک وجود نداشت، اما در حال حاضر به ازای هر هکتار از اراضی زیر کشت، برای احداث بارگاه تنها ۳۰ متر می‌توان تغییر کاربری داد و از سوی دیگر پرداخت نشدن تسهیلات باعث از بین رفتن رغبت کشاورزان در احداث بارگاه زرشک شده است.
لازم به ذکر است در سومین جشنواره زرشک امسال داریوش سالم‌پور، مدیرکل دفتر میوه‌های سردسیری و خشک وزارت جهاد کشاورزی یادآور شد: بر اساس تاکید وزیر جهاد کشاورزی باید تلاش شود با استفاده از نتایج دانش بنیان‌ها در تمام مراحل تولید تا عرضه، بهبود کیفیت، ساماندهی زنجیره‌های ارزش و تکمیل فرایند‌های پس از تولید، ارزش افزوده زرشک را ارتقا داده و زرشک را به بازار‌های داخلی و خارجی بشناسانیم.
به گفته وی ایران با تولید ۱۲۵ هزار تن زرشک‌تر رتبه اول دنیا در تولید این محصول را دارد و خراسان جنوبی ۹۸ درصد زرشک بی‌دانه جهان را تولید می‌کند.
۲۰ درصد کاهش تولید زرشک
در ادامه پیگیری‌ها محمدرضا اکبری، معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان جنوبی می‌گوید: بر اساس آمار سال قبل سطح زیر کشت زرشک در استان بیش از ۲۷ هزارو ۱۹۶ هکتار است و بیشترین سطح زیر کشت متعلق به شهرستان‌های قائن، بیرجند، زیرکوه و در میان می‌باشد.
وی میزان تولید محصول زرشک‌تر از باغات استان در سال جاری را بالغ بر ۱۳۱ هزارو ۵۰۰ تن اعلام کرده و می‌افزاید: با توجه به گرمای کم سابقه تابستان امسال این مقدار نسبت به سال گذشته حدود ۲۰ درصد کاهش دارد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان جنوبی در خصوص احداث مجتمع‌های بارگاه زرشک در برخی مناطق استان با وجود مصوب شدن این مهم، یادآور می‌شود: بر اساس تصمیمات اتخاذ شده واگذاری اراضی برای مجتمع بارگاهی بخش زهان شهرستان زیرکوه در حال انجام است و تسهیلات مورد نیاز جهت احداث بارگاه‌های متقاضیان در مجتمع مذکور از طریق بنیاد علوی پرداخت می‌شود.
اکبری می‌افزاید: در راستای کنترل بیماری عملیات مبارزه در سال ۱۴۰۳ اقداماتی شامل ۱۳۰۰ هکتار مبارزه مکانیکی هرس و ۷۵۰ هکتار مبارزه شیمیایی در باغات زرشک استان انجام شده است و زنگ جارویی زرشک بر اساس قوانین سازمان حفظ نباتات جزو بیماری‌های خصوصی بوده و رسالت این سازمان تنها هدایت و ارائه توصیه‌های فنی به کشاورزان است ولی با توجه به اقتصاد ضعیف خانوار و استراتژیک بودن این محصول، اقداماتی از جمله تشکیل ستاد کنترل بیماری‌های زنگ زرشک، شناسایی مناطق آلوده و تهیه نقشه تراکنش بیماری و پهنه‌بندی و پایش مستمر باغات زرشک استان، انجام طرح تحقیقاتی تاثیر سموم مختلف بر کنترل پاوزن با همکاری مرکز تحقیقات استان، خرید ۱۳ دستگاه دیتا لاگر جهت پیش آگاهی و ردیابی آفات و بیماری‌های مهم استان از جمله زنگ زرشک، برگزاری کارگاه آموزشی ترویجی و تهیه نصب بنر، تهیه و ارسال دستورالعمل فنی، تهیه و توزیع سموم رایگان مناسب جهت کنترل بیماری به منظور تشویق کشاورزان به انجام به موقع مبارزه علیرغم خصوصی بودن این بیماری و عدم اعتبار در این خصوص و… انجام شده است.
وی تأکید می‌کند: برای جلوگیری از خام فروشی محصول زرشک در حوزه صنایع تبدیلی و غذایی در استان تاکنون ۳۶ پروانه بهره برداری بسته بندی زرشک و ۱۰ پروانه بهره برداری فراوری و تعداد ۲۵ جواز تاسیس بسته بندی و چهار مورد جواز تاسیس فراوری صادر شده است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان جنوبی در ادامه با اشاره به ورود تعاون روستایی برای خرید توافقی زرشک، می‌گوید: برای جلوگیری از ورود دلالان و… از ابتدای سال جاری سازمان تعاون روستایی استان، هزار تن زرشک‌تر و ۲۰۰ تن زرشک خشک به صورت توافقی از باغداران خریداری کرده است.
آلودگی ۱۴۰۰ هکتار باغ‌های درمیان
اکبری با بیان اینکه بیشترین آلودگی آفت زنگ زرشک در شهرستان‌های درمیان و زیرکوه است، یادآور می‌شود: در حال حاضر ۱۴۰۰ هکتار باغ‌های شهرستان‌های درمیان آلوده به بیماری است.
وی از اقدامات لازم برای کاهش بار میکروبی زرشک به توسعه مجتمع‌های بارگاهی جهت جلوگیری از خشک کردن زرشک در فضای باز، اجرای طرح تحقیقاتی در خصوص کاهش بار میکروبی زرشک خشک شده در بارگاه ها، حمایت از طرح‌های نوآورانه در خصوص روش‌های نوین خشک کردن زرشک و… اشاره کرد.
